Benaming

Een groot deel van de Roma is via Turkije naar Europa gekomen. In Griekenland werden de buitenstaanders ‘atsinganoi’ genoemd, d.w.z. ‘onaanraakbaren’. In de loop van de tijd werd dat woord verbasterd tot ‘zigeuners’ in het Nederlands, of bijvoorbeeld ‘ciganyok’ in het Hongaars. Zelf waarderen zij deze benaming niet. Ze worden liever Roma (d.w.z. ‘mensen’) genoemd, of naar de specifieke stam waartoe zij behoren, zoals bijvoorbeeld de Sinti of de Gabor.

Het eerste Wereld Roma Congres op 8 april 1971 was een mijlpaal in de geschiedenis van de Roma. Hier werd de benaming “Roma” gekozen. Onder andere Mateo Maximoff, de Franse Roma-voorganger die het Nieuwe Testament in het Romanes (Kalderash-dialect) vertaalde, was op deze belangrijke conferentie aanwezig. Ook destijds bekende acteurs Kirk Douglas en Yul Brunner, zelf ook Roma, bevonden zich onder de deelnemers (zie foto).

Eén van de organisatoren van dit World Nation Romacongress was de schrijver en Roma-activist Grattan Puxon. Lees onderstaand ons interview met hem. 

Interview met Gratton Puxon  

Gratton werd geboren in Colchester in 1939. Hij is zelf geen Rom, maar groeide op tussen reizigers en zigeunervrienden. Lange tijd verbleef hij in Noord-Macedonië, in Suto Orizari (Shutka), de enige officiële Roma-gemeente ter wereld, waar zo’n 40.000 Roma wonen. Hier trouwde hij met een Roma-vrouw en leerde ook Romanes spreken.                           

Wij vroegen aan Gratton: 

Sinds wanneer raakte je betrokken bij Roma-activisme? 

In 1960 werd ik opgeroepen voor militaire dienst, maar besloot weg te lopen, naar Ierland. Daar vond ik onderdak bij reizigers en zigeuners. Het was nog het tijdperk van wagens en paarden. We werden vaak verplaatst, maar namen tenslotte een groot veld over dat Cherry Orchard Camp genoemd werd. Zie mijn roman Freeborn Traveler. We hebben met succes het kamp verdedigd tegen politie en deurwaarders. 

Toen onze locatie werd bezocht door zigeunerleiders uit Frankrijk, werd ik gevraagd om lid te worden van hun organisatie. Terugkerend naar Engeland in 1966, organiseerde ik een meeting in een pub waar buiten een bord hing ‘ NO GIPSIES’ en daar hebben we de Gypsy Council opgericht. 

Wat was de aanleiding voor de organisatie van het eerste internationale Roma-congres?

We moeten ons verenigen en samen strijden voor zowel individuele burgerrechten als collectieve rechten als opkomende natie.   

Wie waren de belangrijkste personen? 

De eerste gekozen president was Slobodn Berberski, schrijver en intellectueel uit Belgrado; Fajk Abdi, de eerste Rom die in het Macedonische parlement werd gekozen. Ik was uitgenodigd om bij hem in Shutka te verblijven. 

Kon iedereen elkaar begrijpen? 

Ja, de dialecten zijn voor iedereen begrijpelijk. 

Wat was uw doel van de conferentie? 

Emancipatie door uitoefening van de soevereiniteit van Roma. Wat dat betekent en hoe het kan worden bereikt, waren de vitale kwesties van het congres. 

Wat wil je bereiken in de toekomst? 

Belangrijk is het thema van de wreedheid tegen Roma, waar meer aandacht voor moet komen. Zoals de etnische zuivering van Roma uit Kosovo (1998-’99). Er zijn daarbij 14.000 Roma-huizen verbrand en eigendommen in beslag genomen. Ruim 130.000 mensen werden gedwongen te vluchten, waaronder vele kinderen. De ergste misdaad tegen Roma sinds de holocaust.

Wat zijn de plannen voor de volgende Roma-conferentie?  

Het Jubilee World Roma Congress zal grotendeels virtueel zijn, vanwege Covid-19. De opening is in Londen op de Roma Nation Day op 8 april (de datum van het eerste congres van 1971), ook met vertegenwoordigers uit de politiek. Het zal daarna naar Berlijn verhuizen, daar ook fungerend als het IT-anker, terwijl het congres verder de wereld rondgaat, om Roma-gemeenschappen in de diaspora te verbinden.